اوتیسم یا اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک تفاوت رشدی است که از اوایل دوران کودکی ظاهر می‌شود و بر نحوه تعامل، برقراری ارتباط و درک محیط اطراف تأثیر می‌گذارد. کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است شیوه‌های متفاوتی برای درک دنیا و ارتباط با دیگران داشته باشند. این موضوع می‌تواند بر مهارت‌های اجتماعی، نحوه بیان احساسات و شیوه یادگیری آن‌ها اثر بگذارد.
یکی از مهم‌ترین نکات درباره اوتیسم، تشخیص زودهنگام آن است. بسیاری از خانواده‌ها ممکن است متوجه برخی تفاوت‌های رشدی در کودک خود شوند اما ندانند که این تغییرات طبیعی است یا نیاز به بررسی دارد. آگاهی از نشانه‌های اولیه اوتیسم می‌تواند کمک کند که مداخله‌های حمایتی و آموزشی زودتر آغاز شوند و کودک فرصت بیشتری برای توسعه مهارت‌های خود داشته باشد.
در این مقاله، به بررسی نشانه‌های اولیه اوتیسم در کودکان و نکاتی که والدین باید به آن توجه داشته باشند می‌پردازیم. همچنین توضیح خواهیم داد که در صورت مشاهده برخی تفاوت‌های رفتاری، چه اقداماتی لازم است.
نشانه‌های اولیه اوتیسم در کودکان زیر ۲ سال
اوتیسم معمولاً در سال‌های اول زندگی ظاهر می‌شود، اما علائم آن در هر کودک ممکن است متفاوت باشد. برخی از کودکان از همان ماه‌های اول نشانه‌هایی از تفاوت در ارتباطات اجتماعی و رفتارهای خود نشان می‌دهند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تا ۱۸ تا ۲۴ ماهگی رشد معمولی داشته باشند و سپس تغییراتی در رفتار آن‌ها مشاهده شود.
«در صورتی که می‌خواید درباره تفاوت بین ADHD و اوتیسم بیشتر بدونید، این مقاله رو بخونید.»
۱. تفاوت در برقراری ارتباط چشمی و واکنش به محیط
- برخی از کودکان ممکن است تماس چشمی کمی برقرار کنند یا نسبت به لبخند و حالات چهره والدین واکنش چندانی نشان ندهند.
- ممکن است با شنیدن نام خود، واکنشی نشان ندهند یا کمتر به صداها و صحبت‌های اطرافیان توجه کنند.
- به نظر می‌رسد که کمتر به چهره افراد توجه می‌کنند و بیشتر جذب اشیا یا الگوهای تکراری در محیط می‌شوند.
۲. تأخیر در مهارت‌های کلامی و غیرکلامی
- بسیاری از کودکان در ۱۲ ماهگی شروع به گفتن کلمات ساده می‌کنند، اما برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم تاخیر در گفتار دارند و دیرتر از همسالان خود شروع به صحبت می‌کنند.
- ممکن است به جای استفاده از کلمات یا اشاره‌ها برای درخواست چیزی، دست والدین را بگیرند و مستقیماً به سمت شیء موردنظر هدایت کنند.
- برخی از کودکان صداهایی تولید می‌کنند که به نظر می‌رسد ریتم یا الگوی خاصی دارد، اما کمتر از واژه‌های معمولی برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند.
۳. تفاوت در واکنش به محرک‌های حسی
- برخی از کودکان ممکن است نسبت به صداهای بلند، نورهای درخشان یا تماس فیزیکی حساس‌تر از حد معمول باشند و واکنش شدیدی نشان دهند.
- برخی دیگر ممکن است نسبت به صداها، بوها یا لمس کمتر از حد معمول واکنش نشان دهند و به نظر بی‌تفاوت بیایند.
- ممکن است رفتارهایی مانند تکرار حرکات خاص (مثلاً تکان دادن دست‌ها، چرخیدن دور خود یا حرکت دادن انگشتان در مقابل چشم‌ها) در آن‌ها دیده شود.
۴. تفاوت در بازی و تعامل با دیگران
- بسیاری از کودکان در سنین پایین علاقه دارند که با والدین یا خواهر و برادر خود بازی کنند، اما کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است بیشتر به تنهایی بازی کنند و تمایلی به تعامل اجتماعی نشان ندهند.
- ممکن است به جای بازی‌های تخیلی، به چیدن اشیا به یک شکل خاص یا بازی‌های تکراری علاقه داشته باشند.
- ممکن است وقتی کسی تلاش می‌کند با آن‌ها بازی کند، واکنش کمی نشان دهند یا علاقه‌ای به مشارکت نداشته باشند.
نشانه‌های اوتیسم در کودکان ۲ تا ۴ سال
با افزایش سن، نشانه‌های اوتیسم ممکن است واضح‌تر شوند و در رفتارهای اجتماعی، مهارت‌های زبانی و الگوهای رفتاری کودک تأثیر بیشتری بگذارند. در این دوره، برخی از کودکان همچنان تأخیر در مهارت‌های ارتباطی دارند، در حالی که برخی دیگر ممکن است رشد اولیه طبیعی داشته باشند و سپس مهارت‌های به‌دست‌آمده را از دست بدهند.
۱. تفاوت در مهارت‌های اجتماعی و تعامل با دیگران
- ممکن است کمتر از همسالان خود به بازی‌های گروهی علاقه نشان دهند و بیشتر به تنهایی مشغول بازی شوند.
- گاهی ارتباط کلامی و غیرکلامی آن‌ها با دیگران کم است، به‌طوری‌که تماس چشمی محدودی دارند یا نسبت به احساسات دیگران واکنش نشان نمی‌دهند.
- ممکن است در هنگام بازی، تمایلی به تقلید از رفتار دیگران نداشته باشند، در حالی که اکثر کودکان در این سن از بزرگ‌ترها و دوستانشان تقلید می‌کنند.
- ابراز احساسات آن‌ها متفاوت است؛ ممکن است به آغوش گرفتن یا محبت فیزیکی واکنش نشان ندهند یا درک روشنی از احساسات دیگران نداشته باشند.
۲. تأخیر در مهارت‌های زبانی و ارتباطی
- برخی از کودکان ممکن است کمتر از حد معمول صحبت کنند یا در درک و بیان جملات پیچیده مشکل داشته باشند.
- در برخی موارد، کودک ممکن است واژه‌ها یا جملاتی را بارها و بارها تکرار کند (به این حالت “اکولالیا” گفته می‌شود).
- ممکن است به جای پاسخ مستقیم به سوالات، فقط همان سوال را تکرار کنند.
- برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است لحن یکنواختی در صحبت‌های خود داشته باشند و تغییرات احساسی در صدای آن‌ها کمتر مشخص باشد.
- در مواردی، کودک ممکن است ترجیح دهد به جای استفاده از زبان کلامی، از حرکات دست یا اشارات برای برقراری ارتباط استفاده کند.
۳. الگوهای رفتاری خاص و علایق محدود
- کودکان مبتلا به اوتیسم معمولاً علاقه زیادی به موضوعات خاص و تکراری نشان می‌دهند. برای مثال، ممکن است روی یک اسباب‌بازی خاص تمرکز کنند و علاقه‌ای به سایر بازی‌ها نداشته باشند.
- ممکن است در برابر تغییرات محیطی یا برنامه روزانه مقاومت نشان دهند و به شدت به روال‌های خاص پایبند باشند.
- برخی از کودکان رفتارهای تکراری مانند تاب خوردن، چرخاندن اشیا، حرکت دادن انگشتان در مقابل چشم‌ها یا ضربه زدن به اشیا را نشان می‌دهند.
- ممکن است نسبت به صداهای بلند، نورهای شدید یا برخی بافت‌های خاص لباس حساسیت داشته باشند.
۴. تفاوت در بازی و تخیل
- بسیاری از کودکان در این سن به بازی‌های تخیلی مانند تظاهر به آشپزی یا رانندگی علاقه دارند، اما برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است چنین بازی‌هایی را انجام ندهند.
- ممکن است به جای استفاده طبیعی از اسباب‌بازی‌ها، آن‌ها را به شیوه‌ای تکراری مرتب کنند (مثلاً ماشین‌های اسباب‌بازی را بدون بازی کردن فقط در یک خط می‌چینند).
- برخی از کودکان ممکن است به جزئیات کوچک وسواس نشان دهند، مثلاً فقط به چرخ ماشین اسباب‌بازی نگاه کنند و آن را بچرخانند، بدون اینکه به کل اسباب‌بازی علاقه داشته باشند.
چه زمانی باید برای تشخیص اوتیسم به پزشک مراجعه کرد؟
تشخیص زودهنگام اوتیسم می‌تواند تفاوت چشمگیری در رشد و پیشرفت کودک ایجاد کند. بسیاری از والدین ممکن است متوجه تفاوت‌هایی در رشد فرزندشان شوند، اما به دلیل نداشتن اطلاعات کافی یا نگرانی از برچسب‌گذاری، برای ارزیابی پزشکی اقدام نکنند. اگر کودک شما برخی از نشانه‌های اوتیسم را نشان می‌دهد، مشورت با یک متخصص می‌تواند به شفاف‌تر شدن وضعیت و شروع زودهنگام مداخلات درمانی کمک کند.
۱. چه زمانی باید نگران شد؟
اگر کودک شما:
- در ۶ ماهگی به لبخند زدن یا برقراری ارتباط چشمی واکنش خاصی نشان نمی‌دهد.
- در ۹ ماهگی به صدا زدن اسمش پاسخ نمی‌دهد و علاقه‌ای به بازی‌های اجتماعی نشان نمی‌دهد.
- در ۱۲ ماهگی هیچ صدایی تولید نمی‌کند یا اشاره‌ای برای درخواست چیزی ندارد.
- در ۱۶ ماهگی هنوز کلمات معنی‌دار نمی‌گوید.
- در ۲۴ ماهگی جملات دو کلمه‌ای معنی‌دار را بیان نمی‌کند.
- ناگهان مهارت‌های زبانی یا اجتماعی که قبلاً داشته را از دست می‌دهد.
- به محیط اطراف، افراد و اسباب‌بازی‌ها بی‌تفاوت به نظر می‌رسد.
در صورت مشاهده این نشانه‌ها، بهتر است بدون نگرانی و قضاوت زودهنگام، با یک پزشک متخصص رشد کودک یا روانشناس بالینی مشورت کنید.
۲. فرآیند تشخیص اوتیسم چگونه است؟
- پزشک در اولین مرحله با والدین گفت‌وگو می‌کند و درباره رشد، رفتارها و تغییرات کودک سؤال می‌پرسد.
- از پرسشنامه‌ها و آزمون‌های استاندارد ارزیابی رشد برای بررسی دقیق‌تر استفاده می‌شود.
- در برخی موارد، بررسی‌های تکمیلی مانند مشاوره با گفتاردرمانگر، روانشناس یا متخصص مغز و اعصاب نیز انجام می‌شود.
- ممکن است نیاز باشد کودک برای مدتی تحت نظر باشد تا روند رشد و تغییرات رفتاری او بررسی شود.
۳. آیا تشخیص زودهنگام اوتیسم مفید است؟
بله! هرچه اوتیسم زودتر تشخیص داده شود، فرصت بیشتری برای مداخلات زودهنگام مانند گفتاردرمانی، کاردرمانی و آموزش‌های تخصصی وجود دارد. این مداخلات می‌توانند تأثیر زیادی در بهبود مهارت‌های ارتباطی، اجتماعی و شناختی کودک داشته باشند و شانس او را برای داشتن یک زندگی مستقل‌تر افزایش دهند.
روش‌های حمایت و کمک به کودکان مبتلا به اوتیسم
پس از تشخیص اوتیسم، بسیاری از والدین نگران آینده فرزندشان هستند. اما خبر خوب این است که با مداخلات زودهنگام و حمایت مناسب، بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم می‌توانند پیشرفت کنند و مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را تقویت کنند. در این بخش، به روش‌های حمایتی و درمان‌هایی که می‌توانند به بهبود وضعیت این کودکان کمک کنند، می‌پردازیم.
«در صورتی که می‌خواید درباره راهکارهای درمان واقعی اوتیسم بیشتر بدونید، این مقاله رو بخونید.»
۱. گفتاردرمانی برای بهبود مهارت‌های ارتباطی
- بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم در مهارت‌های گفتاری و زبانی تأخیر دارند یا روش‌های خاصی برای برقراری ارتباط دارند.
- گفتاردرمانی می‌تواند به کودک کمک کند تا مهارت‌های کلامی خود را تقویت کند یا از روش‌های جایگزین مانند زبان اشاره یا تصاویر برای برقراری ارتباط استفاده کند.
- این روش همچنین به کودکان کمک می‌کند تا نحوه استفاده از زبان بدن و لحن صدا را برای برقراری ارتباط مؤثر یاد بگیرند.
۲. کاردرمانی برای بهبود مهارت‌های حرکتی و اجتماعی
- برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم در مهارت‌های حرکتی ظریف (مانند گرفتن مداد) یا مهارت‌های روزمره (مانند لباس پوشیدن) مشکل دارند.
- کاردرمانی به تقویت مهارت‌های روزمره کمک می‌کند تا کودک بتواند مستقل‌تر عمل کند.
- همچنین به کودک کمک می‌کند تا در تعاملات اجتماعی و درک احساسات دیگران قوی‌تر شود.
۳. آموزش مهارت‌های اجتماعی و تعاملات گروهی
- برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم در درک نوبت گرفتن، رعایت قوانین بازی و ارتباط با همسالان مشکل دارند.
- برنامه‌های آموزش مهارت‌های اجتماعی به این کودکان کمک می‌کند تا در محیط‌های مختلف (مدرسه، خانه و جامعه) بهتر عمل کنند.
- برخی از این برنامه‌ها شامل بازی‌های گروهی ساختاریافته، داستان‌های اجتماعی و تمرین‌های عملی برای بهبود تعاملات اجتماعی هستند.
۴. ایجاد یک محیط حمایتی در خانه و مدرسه
- ایجاد یک برنامه روزانه منظم برای کودک می‌تواند به کاهش استرس و افزایش حس امنیت کمک کند.
- حذف عوامل تحریک‌کننده یا حواس‌پرتی (مانند صداهای بلند یا نورهای شدید) می‌تواند برای برخی از کودکان مفید باشد.
- ارتباط مؤثر بین والدین و معلمان ضروری است تا کودک در محیط مدرسه نیز حمایت کافی دریافت کند.
۵. درمان‌های رفتاری (ABA) برای تقویت رفتارهای مثبت
- تحلیل رفتار کاربردی (ABA) یکی از رایج‌ترین روش‌های درمانی برای کودکان مبتلا به اوتیسم است که به تقویت رفتارهای مثبت و کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز کمک می‌کند.
- این روش معمولاً شامل پاداش دادن به رفتارهای مثبت و آموزش مهارت‌های جدید از طریق تکرار و تمرین است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اوتیسم یک اختلال عصبی-رشدی است که می‌تواند بر نحوه ارتباط، تعامل اجتماعی و رفتارهای کودک تأثیر بگذارد. اما برخلاف تصورات رایج، اوتیسم به این معنا نیست که کودک نمی‌تواند پیشرفت کند یا زندگی مستقلی داشته باشد. بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم با تشخیص زودهنگام، حمایت خانواده و روش‌های درمانی مناسب می‌توانند مهارت‌های خود را تقویت کنند و به موفقیت‌های بزرگی دست یابند.
نکات کلیدی که باید به خاطر بسپارید:
- تشخیص زودهنگام مهم است: هرچه اوتیسم زودتر تشخیص داده شود، فرصت بیشتری برای مداخلات درمانی و رشد مهارت‌های کودک وجود دارد.
- نشانه‌های اولیه اوتیسم می‌تواند شامل تفاوت در ارتباط چشمی، تأخیر در گفتار، حساسیت‌های حسی و رفتارهای تکراری باشد.
- اگر والدین متوجه تفاوت‌هایی در رفتارهای کودک شدند، بهتر است بدون نگرانی زودهنگام، با یک متخصص رشد کودک یا روانشناس مشورت کنند.
- روش‌های حمایتی مانند گفتاردرمانی، کاردرمانی، آموزش مهارت‌های اجتماعی و تحلیل رفتار کاربردی (ABA) می‌توانند به بهبود وضعیت کودک کمک کنند.
- نقش خانواده و محیط بسیار مهم است: والدین، معلمان و اطرافیان کودک می‌توانند با فراهم کردن یک محیط حمایتی و استفاده از تکنیک‌های مناسب، به رشد بهتر کودک کمک کنند.
به یاد داشته باشید که هر کودک منحصر‌به‌فرد است و مسیر رشد او متفاوت خواهد بود. با صبر، آموزش و حمایت مداوم، کودکان مبتلا به اوتیسم می‌توانند پیشرفت کنند و پتانسیل‌های خود را شکوفا سازند.
اگر تجربه‌ای در این زمینه دارید یا سوالی دارید، می‌توانید در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید!
